Schizofrenia paranoidalna

Schizofrenia paranoidalna to zespół objawów chorobowych w psychice i zachowaniu, którego złożonej przyczyny szuka się w mózgu, umyśle i relacjach społecznych.

Schizofrenia paranoidalna jest pod-typem schizofrenii. Schizofrenia, to utrzymujące się powyżej miesiąca (ale zwiastujące swoje powstawanie przynajmniej przez pół roku): urojenia (niezgodne z rzeczywistością myśli, podtrzymywane wbrew próbom ich zmiany); halucynacje (złudne doznania zmysłowe); niespójna mowa (zbaczanie z wątków lub ich niezgodność, czy neologizmy); nieuporządkowane (przerywane, bez wyraźnego celu itp.) lub katatoniczne (zastyganie, dziwne ruchy, uporczywe milczenie itp.) zachowanie; objawy negatywne – niedostatki (przeżywania emocji, wyrażania intencji, realizowania woli, doznawania przyjemności, dbania o siebie itd.).

Aby uznać, że współwystąpienie jakichś konkretnych form powyższych objawów jest schizofrenią, należy wykluczyć ich przynależność do innych kompleksów (zespołów) chorobowych, m.in. do: zaburzeń afektywnych (nastroju) lub schizoafektywnych (nastroju z elementami schizofrenicznymi); chorób rozwojowych takich jak np. autyzm; efektów przyczyn bio-fizycznych (np. używania substancji psycho-aktywnych, nowotworów mózgu, infekcji, innych chorób organicznych); epizodów psychotycznych o podłożu w innych zaburzeniach psychicznych (jak np. zespół stresu pourazowego, zaburzenie paranoidalne, osobowość chwiejna typu borderline) lub krótkich i silnych epizodów bez wyraźnego podłoża (grupa F23.3 w klasyfikacji ICD-10). Używa się też innych ogólnych nazw, które czasem będą związane ze schizofrenią a czasem z innymi zaburzeniami, np.: psychoza (ogólna nazwa na objawy „utraty kontaktu z rzeczywistością”), zespół paranoidalny (nazwa bliska „epizodowi psychotycznemu”, również dotyczy głównie urojeń i halucynacji).

Podczas gdy schizofrenię ujmuje się w klasyfikacjach w odrębną grupę (ICD F20-29) razem z m.in. schizotypią,  zaburzeniami urojeniowymi (dawniej „paranoja”), zaburzeniami schizoafektywnymi, to schizofrenia paranoidalna grupowana jest obok innych pod-typów schizofrenii: katatonicznej (głównie dziwne zachowania cielesne, czy naśladowanie innych lub bezsensowne powtarzanie słów), nieuporządkowanej (głównie nieuporządkowana mowa i zachowanie oraz spłaszczone lub niedopasowane emocje), niezróżnicowanej (bez przewagi którejś grupy objawów), rezydualnej (trwałe ale mniej nasilone objawy), czy prostej (głównie objawy negatywne – np. wycofanie, apatia). W odróżnieniu od tych pod-typów schizofrenii, schizofrenia paranoidalna to głównie objawy urojeniowe i halucynacyjne (szczególnie słuchowe) przy mniejszym nasileniu: zaburzeń emocjonalnych (czy nastroju), nieuporządkowania mowy lub zachowania, objawów negatywnych. Upraszczając można więc powiedzieć, że jest to schizofrenia urojeniowa, czy schizofrenia z przewagą objawów pozytywnych (właśnie urojeń, halucynacji). Jest to najczęstszy typ schizofrenii (w Polsce ponad 60% rozpoznań).

Uwaga! Należy zdawać sobie sprawę, że używamy tu słów (terminów, pojęć) zaczerpniętych z medycyny, psychologii i psychiatrii, które tak jak inne nauki rozwijają się – zmieniają terminy i teorie dzięki lepszemu poznawaniu tego „jak jest”. W dodatku, jak można zauważyć wyżej, nazwy zaburzeń psychicznych (np. „schizofrenia paranoidalna”) odnoszą się do przejawów (objawów, symptomów) czegoś, co jest ich przyczyną - czy szerzej czynnikami przyczynowymi (np. przyczyny w środku i na zewnątrz czegoś). Psychologia i psychiatria rozwijają się właśnie przez kolejne próby zgrupowania pewnych przejawów i przypisania im jakichś zespołów przyczyn. Schizofrenia paranoidalna i schizofrenia w ogóle, nie są jeszcze ostatecznie zgrupowanymi objawami, którym przypisano jednoznaczne źródła (istnieją nawet naukowcy przeczący istnieniu schizofrenii). Przygotowywane są nowe klasyfikacje opierane o aktualne badania i teorie.

Próbując odnieść się do tego, trzeba powiedzieć że obecnie schizofrenię i jej pod-typy wiąże się z następującymi czynnikami. (I) Czynniki neurologiczne - w szczególności nieprawidłowości w rozwoju mózgu w okresie prenatalnym (ciąża), oparte na podatności genetycznej i czynnikach uszkadzających (np. infekcje, stres matki). (II) Czynniki umysłowe, psychiczne, osobowościowe, czyli to jak myślimy o sobie i o świecie i jaki mamy do siebie/innych/świata stosunek. W zależności od tego, schizofrenia ma bardzo różny przebieg u różnych osób - np. treść urojeniowych myśli lub składniki emocjonalne objawów, ale też różne nasilenie i skuteczność leczenia. Psychoterapia (jak najbardziej zalecana obok farmakoterapii), działa właśnie na indywidualną psychikę (powiązana ciekawostka: istnieje kilkuprocentowa korelacja między schizofrenią a zdolnościami twórczymi, które występują przecież u złożonych osobowości). (III) Czynniki społeczne – wg badań istnieje znacząca (nawet 2-4-krotna) przewaga wystąpień schizofrenii u populacji miejskich w stosunku do rolniczych, inne badania pokazują zwiększoną zachorowalność u emigrantów, jeszcze inne pokazują podobny wpływ przemocy w rodzinie. Od dawna mówi się o błędnym kole wykluczenia społecznego „schizofreników” - choroba plus np. ubóstwo, to zwiększone wykluczenie, a przez to nasilenie presji chorobotwórczej i zwiększenie objawów. Dla kontrastu, niektóre badania wskazują, że to, co można uznać za schizofrenię inaczej funkcjonuje w kulturach afrykańskich lub dalekowschodnich, gdzie często „schizofrenicy” uważani są za obdarzonych duchowymi zdolnościami. Należy też podkreślić, że rodziny pacjentów są bardzo ważne w fazie rozpoznawania choroby, czy w fazie normalizacji po najsilniejszych atakach i po szpitalu (reemisja).

Podsumowując, schizofrenia paranoidalna to pewien zespół objawów, wyróżniany przez współczesną wiedzę, wskazujący na dysfunkcjonalny (niesprawność) stan w mózgu, psychice i społeczeństwie (tak - społeczeństwa mogą być chore).